Ung thư biểu mô tế bào gai (SCC) là một loại ung thư biểu mô xâm lấn, được cấu tạo từ các tế bào gai với mức độ biệt hóa khác nhau. SCC là loại ung thư phổ biến nhất của cổ tử cung và có liên quan chặt chẽ đến nhiễm virus HPV nguy cơ cao, đặc biệt là HPV 16. Trong hệ thống Bethesda (TBS), SCC không được phân loại thành các phân nhóm chi tiết, bởi vì tiên lượng chủ yếu phụ thuộc vào giai đoạn bệnh, không phải phân loại mô học.
Phân loại mô học của WHO (2014) mô tả SCC với các thể: sừng hóa, không sừng hóa, nhú, đáy, hạt cơm, sùi, gai chuyển tiếp, và u lympho biểu mô. Tuy nhiên, trong tế bào học, các thể này thường không thể phân biệt rõ ràng.
1️⃣ Đặc điểm hình thái tế bào học
Ung thư biểu mô tế bào gai sừng hóa
- Các tế bào thường bong tróc đơn lẻ, ít khi tạo cụm.
- Bào tương ưa cam, dày đặc, thường thể hiện tăng sừng hóa hoặc cận sừng hóa.
- Nhân to nhỏ không đều, hạt thô, phân bố không đồng đều, đôi khi làm trống chất nhiễm sắc.
- Diathesis khối u (nền hoại tử) ít nổi bật hơn SCC không sừng hóa, nhưng có thể bám quanh cụm tế bào.
- Có thể xuất hiện tế bào hình thoi, tế bào đuôi nòng nọc, với nhân dị dạng rõ rệt.
Ung thư biểu mô tế bào gai không sừng hóa
- Các tế bào thường tạo cụm hợp bào hoặc xuất hiện đơn lẻ.
- Bờ tế bào không rõ, nhân tăng sắc mạnh, chất nhiễm sắc hạt thô, không đều.
- Nhân to, có thể có hạt nhân rõ rệt.
- Diathesis khối u (hoại tử + máu vỡ) thường rõ rệt.
2️⃣ Cạm bẫy chẩn đoán
- Mẫu nghèo tế bào: Mẫu SCC thường nhiều máu, ít tế bào, dễ bị đánh giá không đạt yêu cầu. Cần sàng lọc kỹ, đôi khi xử lý thêm với acid acetic băng trên ThinPrep.
- Sửa chữa không điển hình: Tế bào lành đang sửa chữa có thể có hạt nhân rõ, nhưng ít bất thường màng nhân, chất nhiễm sắc đồng đều hơn so với SCC.
- Giả diathesis khối u: Teo đét, chất bôi trơn hoặc viêm có thể tạo nền giống diathesis, cần phân biệt kỹ.
- SCC không sừng hóa vs ung thư biểu mô tuyến: Đôi khi khó phân biệt trên tế bào học; cell block và nhuộm hóa mô miễn dịch giúp chẩn đoán.
3️⃣ SCC trong tế bào học hậu môn
Tiêu chuẩn hình thái và thuật ngữ tương tự tế bào học cổ tử cung. Diathesis khối u có thể không rõ, dễ nhầm với vật liệu phân. Trên mẫu lỏng, diathesis bám dính vào tế bào thường dễ nhận diện hơn. Soi hậu môn độ phân giải cao (HRA) giúp xác định tổn thương.
4️⃣ Quản lý
- Phụ nữ từ 25 tuổi trở lên có SCC hoặc HSIL cần soi cổ tử cung, sinh thiết ngay. Có thể thực hiện khoét chóp ngay khi phát hiện tổn thương rõ.
- Nếu sinh thiết âm tính nhưng tế bào học gợi ý SCC, cần xem lại lam, sinh thiết, cắt thêm lát, nhuộm p16.
5️⃣ Ý nghĩa và lưu ý
SCC có thể có biểu hiện rất đa dạng trên tế bào học. Tỷ lệ nhầm lẫn chẩn đoán cao khi mẫu nghèo tế bào hoặc có nhiều tạo tác. Việc nhận diện SCC cần kết hợp với tiền sử bệnh, lâm sàng và các xét nghiệm bổ sung để đưa ra quyết định xử trí phù hợp. Diathesis khối u là dấu hiệu gợi ý mạnh mẽ ung thư biểu mô xâm lấn nhưng không phải lúc nào cũng rõ ràng. Các tế bào SCC thường mất kết dính, có tỷ lệ nhân/bào tương cao, nhân dị dạng và chất nhiễm sắc bất thường.
Theo thống kê của College of American Pathologists (CAP), tỷ lệ SCC trên tế bào học cổ tử cung dao động khoảng 0,5% và hầu hết các trường hợp khi sinh thiết đều xác định CIN2+ hoặc ung thư xâm lấn. Việc theo dõi tỷ lệ phát hiện SCC là một trong những chỉ số đảm bảo chất lượng quan trọng trong thực hành tế bào học cổ tử cung.
